13 Şubat 2018 Salı

ÇOCUK HASTALARDA VERTİGO


Prof. Dr. Y. K. Yavuz GÜRER
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları
Çocuk Nöroloji Uzmanı


Yeni doğan bebekte vestibüler sistem (denge sistemi) gelişmiş olmakla birlikte, fonksiyonel yönden gelişimi ve olgunlaşmasının çocukluk ve adolesan dönemde devam ettiği de bilinmektedir.
Hareketlerin yanlış algılanması olarak da düşünebileceğimiz vertigo (baş dönmesi); üç ana duyu sistemin; görme, vestibüler, derin duyu  bozukluğundan kaynaklanabilmektedir.
Erişkinlerin vertigo/baş dönmesinden yakınması sık karşılaşılan bir durumdur. Çocuk yaşlarda pek sözü edilmez, adolesan yaşlara gelindiğinde biraz daha sık sözü edilir olmaktadır. Bilindiği gibi vertigo/baş dönmesi semptomatik (gözleyenin de gözleyebileceği) olabileceği gibi sübjektif (kişinin kendisinin hissettiği) bir duygu şeklinde de olabilmektedir. Çocukların büyük kısmı bu durumu sözlü olarak ifade edemezler. Aile büyükleri çocuğun dengesiz, beceriksiz olduğunu düşünür, daha sıklıkla da psikolojik nedenlerle böyle davrandığı görüşü hakim olur ve  üzerinde durulmaz, göz ardı edilir. Diğer taraftan bu tür yakınmaları olan çocukları ilk gören ve değerlendiren pratisyen hekim, aile hekimi ve çocuk hekimi  olmakta ve konu hakkında yeterli deneyimleri bulunmadığından, hastalığın sıklığı ve nedenleri genellikle belirlenememektedir.
Vertigo/baş dönmesi çocuklarda erişkinler kadar sık görülmemekle birlikte,  5-15 yaş arasındaki çocukların %15’inin son bir yıl içerisinde en az bir kez vertigo atağı geçirdikleri, en sık 12 yaş civarında görüldüğü  belirlemiştir.  Çocuklarda vertigo belirtileri çok değişik olabilir, değişik şekillerde anlatabilirler; yeterince konuşamadıklarından gözlemciye büyük iş düşmektedir.
Çocuklarda denge bozuklukları, akut veya ilerleyici; her gün ve/veya zaman zaman yineleyen şekilde olabilir. Uzun zamandır yineleyen veya ilerleyici özellikteki denge  bozukluklar çocuğun duruşunda ve motor gelişiminde gecikmeye, sık düşmelere neden olabileceği gibi, ciddi beyin hastalığının da belirtisi olabilir ve  tanısının erken konulması önemlidir.

BELİRTİLER

Kendini ifade edemeyen çocuklarda ani başlayan  korku ve ağlama atağı, bir yere tutunma veya yere uzanma isteği, ataksik yürüme (dengesiz yürüme), mide bulantısı ve/veya kusma, karın ağrısı baş dönmesinin belirtisi olabilir. Daha büyük çocuklar bu belirtilere ek olarak, başağrısı, çift görme, işitme bozukluğundan söz edebilirler.

SORULMASI GEREKENLER

 Vertigo/baş dönmesi yakınması olan çocuk hastalarda ilaç kullanımı, geçirilmiş kulak enfeksiyonları ve işitme kaybının varlığı,  kafa travması;
Vertigo atakları ile ilgili olarak başlangıç semptomları, baş dönmesinin süresi, sıklığı, uyarıcı nedenler, eşlik eden başka belirtiler
Ailede migren, epilepsi, işitme kaybı, vertigo öyküsü soruşturulmalıdır.
Çocuk hastaların %90’ında öykü ve muayene ile, ekstra tetkike gerek kalmadan tanı konulabileceği iddia edilmektedir.

YAPILMASI GEREKEN TETKİKLER

Hastanın yakınmaları, sistemik ve nörolojik muayeneler sonrasında gerekli olan kan, idrar tetkikleri ve beyin görüntülemesi hekim tarafından istenecektir. Gereksiz tetkiklerin yapılması çocuk hastalarda hem zordur hem de maliyetli olabilir.

Beyin görüntülemesinin yapılmasını gerektiren durumlar


Öykü

*Kafa travması ile ilişkili olan, baş ağrısı olsun veya olmasın, yeni başlayan vertigo
*Vertigoya eşlik eden çift görme, yutma güçlüğü, konuşma bozukluğu, görmede
bozukluk, yüzde hissizlik, kafa çiftlerinde belirlenen patolojinin varlığı
*Koordinasyon bozukluğu
*Yeni başlayan şiddetli baş ağrısı
*İlerleme gösteren vertigo
*Bilinç kaybının eşlik ettiği ataklar
*Mental durum değişikliği
*İntrakranial anormallik öyküsü
*Muayene bulguları
*Papilödemi
*Kafa çiftlerinde anormallik
*Güçsüzlük ve ataksi
*Duyu bozukluklarının varlığı



Çocuk yaş grubunda en sık görülen vertigo nedenleri



Viral enfeksiyonlar %27.7     
Migren %20.4
BPV %16.7
Otit media %9.2
Kafa travması %5.5
BPPV %7.3
Menier hast %1.8
Tümör %1.8
Somatoform boz %10
Bilinmeyen %9.2


MİGREN İLİŞKİLİ VERTİGO: Tablodan da görüldüğü gibi migren ve migren ilişkili vertigo en sık görülen nedendir. Vertigo, baş ağrısından önce veya birlikte olabileceği gibi, baş ağrısı hiç olmayabilir de. Genellikle bulantı ve fotofobi (ışıktan rahatsız olma) eşlik eder. Migren ilişkili vertigo saatlerce sürebilir ve çocuk günün sonunda yorgun düşer. Migren tanısı alan çocukların %20 sinde vertigo tanımlanmıştır. Buna karşılık vertigo yakınması ile başvuran çocukların %50-75 inde migren veya migren eşdeğeri kabul edilen benign paroksismal vertigo ( BPV) belirlenmektedir.

BENİGN PAROKSİSMAL VERTİGO (BPV): Okul çağı çocuklarının %2.6 sında BPV olduğu bildirilmiştir. Hastaların %83 ünde motion sicknes (taşıt tutması) tanımlanmıştır. Ataklar sırasında baş ağrısı olmamakla birlikte, bu hastaların %33 ünde ileri yaşlarda migren geliştiği bildirilmiştir
BPV, öncesinde bir belirti olmaksızın, ani başlayan, genellikle birkaç saniye veya
birkaç dakika süren, kendiliğinden geçen, yineleyici vertigo atakları ile karakterlidir. Atak aniden korku ile başlar, çocuk tutunacak bir yer arar veya yere yatar,  renginde solukluk, mide bulantısı ve nistagmus vardır, fotofobi olabilir. Hiçbir zaman bilinç kaybı olmaz. Ataklar 2-12 yaş arasında, sıklıkla 6 yaş civarında başlar, önceleri çok sık olurken, zaman içinden giderek sıklığı azalır, 6 ay 1 yıl kadar devam eder. Genellikle 8 yaş civarında kaybolur.

KAFA TRAVMASI: Çocuk yaş grubunda sık görülmekle birlikte, vertigo hastalarının  %5-10 undan kafa travması sorumlu tutulmaktadır. Semptomlar birkaç gün veya ay devam edebilir.

VESTİBÜLER NEVRİT: Enfeksiyon hastalıklarının seyri sırasında ani başlayan vertigo, şiddetli kusma atakları ile karakterlidir. Kendini ifade edemeyen çocuklarda, tek belirti kusma, karın ağrısı veya gastroenteriti taklit eden belirtiler olabilir. Ayakta veya yerde gözleri kapalı duran çocukta hep aynı yöne olan dengesizlik vardır ve nistagmus eşlik eder. Genellikle viruslar (kabakulak, kızamıkcık, suçiçeği, kızamık vb) neden olur birkaç hafta devam edebilir, kendiliğinden düzelme olabilirse de, kalıcı olma olasılığı da vardır.

GÖZ  BOZUKLUKLARI: Miyopi, hipermetropi, astigmatizm gibi sorunlar çocuklarda vertigo nedeni olabilir. Özellikle okul günlerinin yorgunluk verdiği akşam saatlerinde, tv izleme ve bilgisayar oyunları sırasında belirgin olabilir; bulantı ve baş ağrısı eşlik edebilir. Kırma kusurunun düzeltilmesi ile yakınmalarda düzelme olur. Bu nedenle vertigo yakınması olan bütün çocukların oftalmolojik muayenesi önerilmektedir.

ORTA KULAK İLTİHABI: Bazı yazarlara göre çocuklarda görülen denge sistemi bozukluklarının en önemli nedenidir. Enfeksiyonların tedavisi yapılarak izlenir. Vertigonun kronik otit medianın tek belirtisi olabileceği de akılda bulundurulmalıdır.

ORTOSTATİK HİPOTANSİYON: Özellikle hızlı büyümenin olduğu, adolesan dönemde, kardiyovasküler sistemin adaptasyonunun gecikmesi sonucu ortaya çıkmaktadır. Yattığı veya oturduğu yerden ayağa kalktığında baş dönmesi, göz kararması, halsizliği takiben saniyeler süren bilinç kaybı ve kısa süreli baş ağrısı görülmektedir.

PSİKOSOMATİK BOZUKLUKLAR: Erişkinlerde vestibüler hastalıklar ile anksiyete, depresyon ve somatizasyon bozuklukları arasında yakın ilişki gösterilmiştir. Çocuk yaş grubunda, migren ve BPV hastalarında, kontrollere göre, davranış bozukluğu, emosyonel bozukluklar, anksiyete, depresyon ve hiperaktivite semptomlarının anlamlı derecede fazla olduğu belirlenmiştir.

TEDAVİ

Baş dönmesi yakınması olan çocuk hasta ile ilgili gözlemler, muayene bulguları ve hekimin gerek göreceği tetkikler sonrasında, hastalığın sebebine yönelik tedavi hekim tarafından planlanacaktır.


KAYNAKLAR

Ravid S, Bienkowski R, Eviatar L.  A simplied diagnostic approach to dizziness in children. Pediatr Neurol 2003; 29:317–320.

Emiroğlu FN, Kurul S, Akay A, Miral S, Dirik E. Assessment of child neurology outpatients with headache, dizziness, and fainting. J Child Neurol. 2004 May;19(5):332-6.

Dimitrios G. Balatsouras, Antonis Kaberos, Dimitrios Assimakopoulos, Michael Katotomichelakis, Nicolas C. Economou, Stavros G. Korres.  Etiology of vertigo in children 
International Journal of Pediatric Otorhinolaryngology 2007 ;71, 487—494

G. Ralli, F. Atturo, C. de Filippis. Idiopathic benign paroxysmal vertigo in children, a migraine precursor. International Journal of Pediatric Otorhinolaryngology. 2009; S16–S18

Jean-Christophe Cuvellier, Anne Le´pine. Childhood Periodic Syndromes. Pediatr Neurol 2010;42:1-11.

Laura Reale, Manuela Guarnera, Caterina Grillo, Luigi Maiolino, Liliana Ruta, Luigi Mazzone. Psychological assessment in children and adolescents with Benign Paroxysmal Vertigo. Brain & Development 33 2011;33, 125–130.

Joseph M. Furman and Margaretha L. Casselbrant. Vertigo. In Swaiman's Pediatric Neurology: Principles and Practice By Kenneth F. Swaiman, Stephen Ashwal, Donna M Ferriero, Nina F Schor, Elsevier, 5 edition 2012, e118-e125.

Angel Batuecas-Caletrı´o, Vı´ctor Martı´n-Sa´nchez, Cristina Cordero-Civantos,
Luı´s Guardado-Sa´nchez, Marı´a Rey Marcos, Aranzazu Herna´ndez Fabia´n,
Jose´ Javier Benito Gonza´ lez, Santiago Santa cruz-Ruiz. Is Benign Paroxysmal Vertigo of Childhood a migraine precursor? Eurpean Journal of Paediatric Neurology, 2013;xxx,1e4.

EPİDUROSKOPİ


Prof.Dr.Avni Babacan
Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi
Algoloji Bilim Dalı Başkanı 



Epiduroskopi, son yıllarda gelişmiş ülkelerde daha sık kullanılmaya başlanan bir teşhis ve tedavi yöntemidir. Epidural alan denilen, omurga kanalının içerisinde ve sinirlerin dışında bulunan alana ulaşmamızı sağlayan hassas bir yöntemdir. Omurga kanalının en alt bölgesindeki doğal bir kanaldan, çok ufak bir cilt kesisiyle ince bir fiberoptik kamera sisteminin epidural bölgeye ulaşması ve bu bölgedeki yapıların görüntülenmesi, gerekirse müdahale edilmesini sağlayan bir sistemdir.Her yöne doğru hareket edebilen kamera sistemi ve aletler, teknolojinin bize sağladığı imkanlar sayesinde bu bölgede fazla travma yaratmadan, ilaç uygulamaları yapabilmeyi ve daha önce geçirilen ameliyatlar nedeniyle oluşan yapışıklıkları görerek bu yapışıklıkları temizlemeyi  sağlamaktadır.

 Kronik bel ağrısı olan bireylere uygulanabilecek RF (radiofrequency), transforaminal enjeksiyonlar, faset enjeksiyonu, epiduroskopi gibi neştersiz yöntemler günümüzde algoloji yani ağrı biliminin başlıca konularındandır. Bel ağrısına yönelik bu tip tedaviler alanında uzman algoloji,beyin cerrahi ve ortopedi hekimlerince uygulanmaktadır.

Genellikle uzun süre ilaç kullanımına rağmen geçmeyen, alınan fizik tedavi ve konservatif diğer yöntemlerle rahatlamayan, geçirilmiş cerrahi (bel fıtığı ameliyatı) sonrası meydana gelen yapışıklıklara bağlı şiddetli ağrısı olan hastalara epiduroskopi yöntemini uygulayabiliyoruz.
       
Islem lokal olarak yapılıyor ve başlangıçta anestezi tarafından hafif sedasyon verilerek hastanın ağrı çekmemesi sağlanıyor. Aktif işlem süresi 15-30 dakika ama hastanın pozisyon verilmesi, temizlenmesi ve steril örtülmesi gibi aşamalarla 30-60 dakikalık bir zaman zarfında işlem sonlandırılıyor.Hasta aynı gün ya da isterse ertesi sabah taburcu ediliyor. Literatürde her 100 hastadan 70 tanesinde ağrının bu işlem ile 1 seneye kadar geçirilebileceği bildirilmektedirÜç gün istirahatle taburcu olan hasta pansumanı olmadığı için hemen banyo yapabilir.

Epiduroskopinin ağrı kliniğinde iki temel kullanımı vardır:

1) Kronik siyatik ağrısının giderilmesinde epidural yapışıklıkların rahatlatılması. Yapışıklıklar disk hastalığı için yapılan dekompresif ameliyat sonrası alt bel sinir köklerinin çevresinde ya da cerrahi olmaksızın inflamatuar siyatalji sonrasında oluşabilirler. Epidural yapışıklık genellikle gelişmiş MRI taraması ile tespit edilebilir. Epidurogramda  kontrastın düzensiz yayıldığı görülebilir.

2) Epidural enjeksiyonla, sinir kökü blokları başarısız olmuşsa ödemli sinir kökleri etrafına depo steroid ve lokal anestezik karışımları enjekte ederken adezyon varlığı iltihaplı sinir köklerine epidural yoldan ilaç ulaşmasını önleyebilir.Bunun için epiduroskopi ile ilaç direkt ulaştırılabilir.

Komplikasyonlar

1) Doğrudan sinir kökü hasarı, epiduroskopi sırasında mümkündür, ama hasta uyanık tutularak ve operatörü ile sözlü iletişim kurmasıyla en aza indirgenir.

2) Dural yırtıklar epiduroskop tarafından bazen dura zarında küçük bir delik açılarak oluşturulabilir. Bu genellikle bir kaç gün içinde düzelen Post Dural Ponksiyon (Spinal) Baş ağrısı’na neden olur, ama vakaların az bir kısmında birkaç hafta boyunca sorun olmaya devam edebilir. Spinal baş ağrıları deliği kapatmak için epidural kan yaması ve ilaçlarla tedavi edilir.

3) Makula kanamaları ya da gözün iç katmanlarına kanama,  işlem sırasında aşırı miktarda serum yıkaması kullanıldığı zaman meydana gelebilir. Aşırı sıvı, gözlerde kanamaya yol açan ani ve hızlı kafa içi basıncı artışına neden olur. Bu durum, işlem sırasında kullanılan yıkamanın hacmini sınırlayarak önlenebilir.

4) Enfeksiyon,her zaman karşılaşabileceğimiz bir durumdur ancak  gerekli önlemler alındıktan sonra endişeye mahal yoktur.

Epiduroskopi yöntemi kimlere uygulanır?


Epiduroskopi, mikrocerrahi gerektirecek kadar büyük olmayan ancak inatçı bel ve bacak ağrılarına neden olan bel fıtığı, omurga darlığı ve sinir sıkışmalarında uygulanır. Bel omurgasıyla ilgili sorunu olan hastaların çok büyük bir bölümü ameliyat gerektirmeyecek ama yine de yürümek, oturmak gibi günlük aktiviteleri kısıtlayarak yaşam kalitesini bozan şiddetli ağrılardan şikayetçi hastalardan oluşmaktadır. Çoğunlukla fizik tedavi uygulamaları ve ilaç tedavilerinden fayda görmeyen bu hastalar için epiduroskopi en son geliştirilen ve en ideal yöntem olarak düşünülmektedir. Epiduroskopi, bel bölgesinde bir veya iki değil, daha fazla mesafede yaygın fıtıklaşmaları olan hastalarda başarı ile uygulanabilmektedir. Ayrıca, epiduroskopi ile, daha önce bel bölgesinden ameliyat olmuş ancak şikayetleri geçmemiş veya yeterince azalmamış hastalar da çok yarar görmektedir. Bu hastalardaki yapışıklıklar epiduroskopi ile açılır ve gerekli ilaçlar tam olarak gerekli bölgelere zerk edilerek ameliyatın olumsuz etkileri giderilir.

Epiduroskopi ile bel fıtığı tedavisinin avantajları nelerdir?

Epiduroskopi ameliyathanede steril koşullarda, hasta yüzüstü yatar pozisyonda, 3mm boyunda çok küçük bir açıklıktan girilerek uygulanır ve yara, dikiş, pansuman gibi durumlar söz konusu olmaz. Genel anestezi gerektirmez ve lokal anestezi altında hasta uyanıkken veya hafif sedasyon eşliğinde yapılır. Sadece bir girişimle bütün bel bölgesine, bu bölgedeki tüm fıtıklara müdahale edilebilir. Kemik yapılar ve kaslar etkilenmezler ve zarar görmezler. Epiduroskopi işlemi ayrıntılı görüntüleme sağlayarak tanıyı netleştirir ve hastanın mevcut sorunları ile ilgili kesinlik sağlar. Kısa süreli bir yöntemdir ve yaklaşık 30-60 dk sürer. Yalnızca fleksible fiberoptik endoskop kullanıldığı için sinir ve damar yaralanma riski yok denecek kadar düşüktür. Girişimden 4-6 saat sonra hasta yürüyebilir ve günlük yaşamına dönebilmektedir.


12 Şubat 2018 Pazartesi

YAŞLILIKTA PSİKİYATRİK SORUNLARA KARŞI ALINABİLECEK ÖNLEMLER

Uzm. Dr. Mutluhan İZMİR / Psikiyatrist - Psikoterapist

Sağlıklı yaşlanmak kadar yaşlılıkta ruh sağlığımızı korumak da çok önemlidir. Eğer ileri yaşlarda ilaç kullanmayı gerektirecek kadar ciddi bir psikiyatrik hastalık ortaya çıkarsa, tedavi için kullanılacak olan ilaçların yan etkileriyle baş etmek genç yaşlara kıyasla daha zor olacaktır. Bilindiği gibi psikiyatride tedavide kullanılan ilaçların, sersemlik yapmaktan intiharı tetiklemeye dek birçok yan etkileri vardır. Bu nedenle hastalanmadan sağlığımızı koruyacak önlemlerin alınmasının önemi büyüktür.
Yaşlılıkta ruh sağlığını olumsuz etkileyen en başta gelen etken çevreyle olan ilişkilerin azalmasıdır.
Özellikle şehirlerde yaşı ilerleyen kişilerin toplumsal yaşamdan yalıtılmaları sonucunda depresyon ve diğer psikiyatrik hastalıkların ortaya çıkışı hızlanmaktadır. Emeklilik ve çevre yitimi, insanların zihinsel uyaranlardan uzak bir yaşam sürdürmelerine neden olabildiği için toplumsal ilişkilerin sürdürülebilmesi yaşlılıkta çok daha büyük önem taşımaktadır. Fiziksel sağlığımızı korumamızın önündeki en büyük engel kemik ve kas erimelerine bağlı hareket kısıtlılıklarıdır. Hareket kısıtlılığı toplumsal ilişkilerde azalmaya bağlı olarak psikolojik sorunlara neden olmaktadır. Bunların önüne geçebilmek için bolca hareket etmenin yanında vücudun gerek duyduğu bazı maddeleri yeterince alabilmesinin önemi büyüktür. İleri yaşlarda alınması çok daha hayati olan besin takviyeleri şöyle sıralanabilir:
-D vitamini: Güneşten ve doğadan uzak bir yaşam sürdürdüğümüz günümüzde gıdalardan aldığımız D vitamini düzeyi yetersizdir. D vitamini eksikliği kas-iskelet sisteminde zayıflıklara ve kırıklara neden olarak kişinin yaşamını kısıtlayarak toplumsal etkinliklere girmesinin önünde bir engel oluşturmaktadır. Bunun yanında D vitamini ruh sağlığımız için çok olumlu bir etki yapan bir hormon olarak da işlev görmektedir.
-B12 ve diğer B vitaminleri: Bu vitamin grubu, ruhsal ve fiziksel sağlığımız için gerekli olan birçok maddenin vücutta üretilebilmesine katkıda bulunmaktadırlar. Bu vitaminlerin azalması durumunda serotonin, noradrenalin, dopamin ve melatonin gibi maddeler üretilmesi aksayacağı için depresif duygu-durumu, uykusuzluk, huzursuzluk, hafıza ve dikkat bozuklukları gibi belirtiler ortaya çıkacaktır. B vitamini eksikliğinde serotonin, noradrenalin sentezinde azalma olacağı için depresif belirtiler ortaya çıkacaktır. Bu belirtileri düzeltmek için antidepresan ilaçlara başvurarak serotonin ve noradrenalin düzeylerini yükseltmeye çalışmaktansa B vitaminlerini yeterli düzeye çıkartmak, hem daha doğal hem de ilaçların yan etkilerinden bizi koruyacak bir tedavi yöntemidir.
-Magnezyum: Kemiklerimizin sağlamlığını koruması için gerekli olan bu mineral, ruh sağlığımız için gerekli olan dopamin, serotonin, noradrenalin ve melatonin gibi maddelerin sentezi ve metabolizmasında çok önemli bir yere sahiptir. Örneğin melatonin sağlıklı bir uyku için gerekli olan bir hormondur ve magnezyum eksikliğinde dopamin metabolize edilemediği için melatonin üretimi düşmektedir. Bu da uyku bozukluklarına ve ruh sağlığında bozulmaya neden olmakta, yüksek dopamin düzeyi nedeniyle ajitasyon, huzursuzluk, sinirlilik gibi belirtiler ortaya çıkmaktadır. Bu durumu düzeltmek için dışarıdan melatonin almak yerine magnezyum düzeyini yükselterek vücudun kendi melatoninini üretmesi sağlanabilir.
-Potasyum: Günümüzde aldığımız gıdaların potasyum açısından nasıl fakirleştiğini bu sayfadaki ilgili gönderilerde görebilirsiniz. Fonksiyonel Tıp adlı kitapta yazdığı gibi serum potasyumunu ölçmek yeterli değildir çünkü potasyum hücre içinde bulunan bir elementtir. Potasyum hem kemik gücümüzü korumak hem de genel sağlığımızı korumak açısından çok önemli bir elementtir. Potasyum eksikliği durumunda vücudumuzun gücü azalacağı için sistemik hastalıkların kapısı aralanmakta ve bu da psikolojik sorunları birlikte getirmektedir. Potasyum takviyesi yaşlı hastalarda eğer böbrek yetmezliği sorunu yoksa düşünülmelidir.
-K2 vitamini: Kalsiyumun kemiklere yönlendirilmesi için gerekli olan vitamindir. Özellikle menapozdaki kadınlara verilen hormon takviyelerine kıyasla K2 vitamini takviyesi kemiklerin gücünü korumasını sağlamak için çok daha güvenli bir yoldur.
-İyot: Tiroidimiz canlılığımızı sağlayan hormonları üreten kilit bir salgı bezidir. İyi çalışmasını sağlamak için iyot kullanmayı ihmal etmemek gerekir. Ayrıca glüten gibi tiroidit yaparak tiroidimizi devre dışı bırakan gıdalardan uzak durmakta yarar vardır.
-Mitokondriler vücudumuzun yakıt tanklarıdır ve vücudumuza yakıt sağlarken ko-enzim Q 10’u kullanırlar. Gıdalarla yeterli miktarda ko-enzim Q 10 alınamaması, yaşlılarda enerji düşüklüğü, cansızlık, depresif bir ruh hali gibi belirtilere yol açmaktadır. Bu duruma antidepresan ilaç ile müdahale etmek seçeneği seçilirse, daha yüksek dozlara çıkmak gerekeceği için yan etkilerin çok daha yüksek oranda yaşanmasına neden olabilmektedir.
-Omega3: Bu yüzyılda aldığımız gıdalardaki omega3 miktarının ne kadar ürkütücü boyutta düşmüş olduğunu Fonksiyonel Tıp adlı kitapta okuyabilirsiniz. Omega3 vücut ve ruh sağlığımız için çok önemli bir yere sahip olduğu için unutulmaması gereken bir yere sahiptir.

Tüm bu önlemlere karşın yine de ilaç kullanmak gerekebilir. Bu durumda yeni nesil serotonin ya da adrenalin geri alım inhibitörü olan ilaçlar yerine düşük dozda eski nesil ilaçlar tercih edilmelidir. Yeni nesil ilaçların her ne kadar yan etkileri düşük gibi görünse de yaşlılarda düşmeye neden olma, uyku süresini azaltma, iştah azalması ve hipomani gibi duygu-durum dalgalanmalarına daha sık neden olmaları nedeniyle birkaç haftayı geçen kullanımlarında yan etkileri daha sık görülmektedir.