ÇOCUK HASTALARDA VERTİGO

Prof. Dr. Y. K. Yavuz GÜRER
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları
Çocuk Nöroloji Uzmanı


Yeni doğan bebekte vestibüler sistem (denge sistemi) gelişmiş olmakla birlikte, fonksiyonel yönden gelişimi ve olgunlaşmasının çocukluk ve adolesan dönemde devam ettiği de bilinmektedir.
Hareketlerin yanlış algılanması olarak da düşünebileceğimiz vertigo (baş dönmesi); üç ana duyu sistemin; görme, vestibüler, derin duyu  bozukluğundan kaynaklanabilmektedir.
Erişkinlerin vertigo/baş dönmesinden yakınması sık karşılaşılan bir durumdur. Çocuk yaşlarda pek sözü edilmez, adolesan yaşlara gelindiğinde biraz daha sık sözü edilir olmaktadır. Bilindiği gibi vertigo/baş dönmesi semptomatik (gözleyenin de gözleyebileceği) olabileceği gibi sübjektif (kişinin kendisinin hissettiği) bir duygu şeklinde de olabilmektedir. Çocukların büyük kısmı bu durumu sözlü olarak ifade edemezler. Aile büyükleri çocuğun dengesiz, beceriksiz olduğunu düşünür, daha sıklıkla da psikolojik nedenlerle böyle davrandığı görüşü hakim olur ve  üzerinde durulmaz, göz ardı edilir. Diğer taraftan bu tür yakınmaları olan çocukları ilk gören ve değerlendiren pratisyen hekim, aile hekimi ve çocuk hekimi  olmakta ve konu hakkında yeterli deneyimleri bulunmadığından, hastalığın sıklığı ve nedenleri genellikle belirlenememektedir.
Vertigo/baş dönmesi çocuklarda erişkinler kadar sık görülmemekle birlikte,  5-15 yaş arasındaki çocukların %15’inin son bir yıl içerisinde en az bir kez vertigo atağı geçirdikleri, en sık 12 yaş civarında görüldüğü  belirlemiştir.  Çocuklarda vertigo belirtileri çok değişik olabilir, değişik şekillerde anlatabilirler; yeterince konuşamadıklarından gözlemciye büyük iş düşmektedir.
Çocuklarda denge bozuklukları, akut veya ilerleyici; her gün ve/veya zaman zaman yineleyen şekilde olabilir. Uzun zamandır yineleyen veya ilerleyici özellikteki denge  bozukluklar çocuğun duruşunda ve motor gelişiminde gecikmeye, sık düşmelere neden olabileceği gibi, ciddi beyin hastalığının da belirtisi olabilir ve  tanısının erken konulması önemlidir.

BELİRTİLER

Kendini ifade edemeyen çocuklarda ani başlayan  korku ve ağlama atağı, bir yere tutunma veya yere uzanma isteği, ataksik yürüme (dengesiz yürüme), mide bulantısı ve/veya kusma, karın ağrısı baş dönmesinin belirtisi olabilir. Daha büyük çocuklar bu belirtilere ek olarak, başağrısı, çift görme, işitme bozukluğundan söz edebilirler.

SORULMASI GEREKENLER

 Vertigo/baş dönmesi yakınması olan çocuk hastalarda ilaç kullanımı, geçirilmiş kulak enfeksiyonları ve işitme kaybının varlığı,  kafa travması;
Vertigo atakları ile ilgili olarak başlangıç semptomları, baş dönmesinin süresi, sıklığı, uyarıcı nedenler, eşlik eden başka belirtiler
Ailede migren, epilepsi, işitme kaybı, vertigo öyküsü soruşturulmalıdır.
Çocuk hastaların %90’ında öykü ve muayene ile, ekstra tetkike gerek kalmadan tanı konulabileceği iddia edilmektedir.

YAPILMASI GEREKEN TETKİKLER

Hastanın yakınmaları, sistemik ve nörolojik muayeneler sonrasında gerekli olan kan, idrar tetkikleri ve beyin görüntülemesi hekim tarafından istenecektir. Gereksiz tetkiklerin yapılması çocuk hastalarda hem zordur hem de maliyetli olabilir.

Beyin görüntülemesinin yapılmasını gerektiren durumlar


Öykü

*Kafa travması ile ilişkili olan, baş ağrısı olsun veya olmasın, yeni başlayan vertigo
*Vertigoya eşlik eden çift görme, yutma güçlüğü, konuşma bozukluğu, görmede
bozukluk, yüzde hissizlik, kafa çiftlerinde belirlenen patolojinin varlığı
*Koordinasyon bozukluğu
*Yeni başlayan şiddetli baş ağrısı
*İlerleme gösteren vertigo
*Bilinç kaybının eşlik ettiği ataklar
*Mental durum değişikliği
*İntrakranial anormallik öyküsü
*Muayene bulguları
*Papilödemi
*Kafa çiftlerinde anormallik
*Güçsüzlük ve ataksi
*Duyu bozukluklarının varlığı



Çocuk yaş grubunda en sık görülen vertigo nedenleri



Viral enfeksiyonlar %27.7     
Migren %20.4
BPV %16.7
Otit media %9.2
Kafa travması %5.5
BPPV %7.3
Menier hast %1.8
Tümör %1.8
Somatoform boz %10
Bilinmeyen %9.2


MİGREN İLİŞKİLİ VERTİGO: Tablodan da görüldüğü gibi migren ve migren ilişkili vertigo en sık görülen nedendir. Vertigo, baş ağrısından önce veya birlikte olabileceği gibi, baş ağrısı hiç olmayabilir de. Genellikle bulantı ve fotofobi (ışıktan rahatsız olma) eşlik eder. Migren ilişkili vertigo saatlerce sürebilir ve çocuk günün sonunda yorgun düşer. Migren tanısı alan çocukların %20 sinde vertigo tanımlanmıştır. Buna karşılık vertigo yakınması ile başvuran çocukların %50-75 inde migren veya migren eşdeğeri kabul edilen benign paroksismal vertigo ( BPV) belirlenmektedir.

BENİGN PAROKSİSMAL VERTİGO (BPV): Okul çağı çocuklarının %2.6 sında BPV olduğu bildirilmiştir. Hastaların %83 ünde motion sicknes (taşıt tutması) tanımlanmıştır. Ataklar sırasında baş ağrısı olmamakla birlikte, bu hastaların %33 ünde ileri yaşlarda migren geliştiği bildirilmiştir
BPV, öncesinde bir belirti olmaksızın, ani başlayan, genellikle birkaç saniye veya
birkaç dakika süren, kendiliğinden geçen, yineleyici vertigo atakları ile karakterlidir. Atak aniden korku ile başlar, çocuk tutunacak bir yer arar veya yere yatar,  renginde solukluk, mide bulantısı ve nistagmus vardır, fotofobi olabilir. Hiçbir zaman bilinç kaybı olmaz. Ataklar 2-12 yaş arasında, sıklıkla 6 yaş civarında başlar, önceleri çok sık olurken, zaman içinden giderek sıklığı azalır, 6 ay 1 yıl kadar devam eder. Genellikle 8 yaş civarında kaybolur.

KAFA TRAVMASI: Çocuk yaş grubunda sık görülmekle birlikte, vertigo hastalarının  %5-10 undan kafa travması sorumlu tutulmaktadır. Semptomlar birkaç gün veya ay devam edebilir.

VESTİBÜLER NEVRİT: Enfeksiyon hastalıklarının seyri sırasında ani başlayan vertigo, şiddetli kusma atakları ile karakterlidir. Kendini ifade edemeyen çocuklarda, tek belirti kusma, karın ağrısı veya gastroenteriti taklit eden belirtiler olabilir. Ayakta veya yerde gözleri kapalı duran çocukta hep aynı yöne olan dengesizlik vardır ve nistagmus eşlik eder. Genellikle viruslar (kabakulak, kızamıkcık, suçiçeği, kızamık vb) neden olur birkaç hafta devam edebilir, kendiliğinden düzelme olabilirse de, kalıcı olma olasılığı da vardır.

GÖZ  BOZUKLUKLARI: Miyopi, hipermetropi, astigmatizm gibi sorunlar çocuklarda vertigo nedeni olabilir. Özellikle okul günlerinin yorgunluk verdiği akşam saatlerinde, tv izleme ve bilgisayar oyunları sırasında belirgin olabilir; bulantı ve baş ağrısı eşlik edebilir. Kırma kusurunun düzeltilmesi ile yakınmalarda düzelme olur. Bu nedenle vertigo yakınması olan bütün çocukların oftalmolojik muayenesi önerilmektedir.

ORTA KULAK İLTİHABI: Bazı yazarlara göre çocuklarda görülen denge sistemi bozukluklarının en önemli nedenidir. Enfeksiyonların tedavisi yapılarak izlenir. Vertigonun kronik otit medianın tek belirtisi olabileceği de akılda bulundurulmalıdır.

ORTOSTATİK HİPOTANSİYON: Özellikle hızlı büyümenin olduğu, adolesan dönemde, kardiyovasküler sistemin adaptasyonunun gecikmesi sonucu ortaya çıkmaktadır. Yattığı veya oturduğu yerden ayağa kalktığında baş dönmesi, göz kararması, halsizliği takiben saniyeler süren bilinç kaybı ve kısa süreli baş ağrısı görülmektedir.

PSİKOSOMATİK BOZUKLUKLAR: Erişkinlerde vestibüler hastalıklar ile anksiyete, depresyon ve somatizasyon bozuklukları arasında yakın ilişki gösterilmiştir. Çocuk yaş grubunda, migren ve BPV hastalarında, kontrollere göre, davranış bozukluğu, emosyonel bozukluklar, anksiyete, depresyon ve hiperaktivite semptomlarının anlamlı derecede fazla olduğu belirlenmiştir.

TEDAVİ

Baş dönmesi yakınması olan çocuk hasta ile ilgili gözlemler, muayene bulguları ve hekimin gerek göreceği tetkikler sonrasında, hastalığın sebebine yönelik tedavi hekim tarafından planlanacaktır.


KAYNAKLAR

Ravid S, Bienkowski R, Eviatar L.  A simplied diagnostic approach to dizziness in children. Pediatr Neurol 2003; 29:317–320.

Emiroğlu FN, Kurul S, Akay A, Miral S, Dirik E. Assessment of child neurology outpatients with headache, dizziness, and fainting. J Child Neurol. 2004 May;19(5):332-6.

Dimitrios G. Balatsouras, Antonis Kaberos, Dimitrios Assimakopoulos, Michael Katotomichelakis, Nicolas C. Economou, Stavros G. Korres.  Etiology of vertigo in children 
International Journal of Pediatric Otorhinolaryngology 2007 ;71, 487—494

G. Ralli, F. Atturo, C. de Filippis. Idiopathic benign paroxysmal vertigo in children, a migraine precursor. International Journal of Pediatric Otorhinolaryngology. 2009; S16–S18

Jean-Christophe Cuvellier, Anne Le´pine. Childhood Periodic Syndromes. Pediatr Neurol 2010;42:1-11.

Laura Reale, Manuela Guarnera, Caterina Grillo, Luigi Maiolino, Liliana Ruta, Luigi Mazzone. Psychological assessment in children and adolescents with Benign Paroxysmal Vertigo. Brain & Development 33 2011;33, 125–130.

Joseph M. Furman and Margaretha L. Casselbrant. Vertigo. In Swaiman's Pediatric Neurology: Principles and Practice By Kenneth F. Swaiman, Stephen Ashwal, Donna M Ferriero, Nina F Schor, Elsevier, 5 edition 2012, e118-e125.

Angel Batuecas-Caletrı´o, Vı´ctor Martı´n-Sa´nchez, Cristina Cordero-Civantos,
Luı´s Guardado-Sa´nchez, Marı´a Rey Marcos, Aranzazu Herna´ndez Fabia´n,
Jose´ Javier Benito Gonza´ lez, Santiago Santa cruz-Ruiz. Is Benign Paroxysmal Vertigo of Childhood a migraine precursor? Eurpean Journal of Paediatric Neurology, 2013;xxx,1e4.